گرایش حسابرسی

دانش آموختگان رشته حسابداری قادرند با توجه به شاخه‌های حسابداری در حرفه حسابرسی مشغول بکار شوند. شاغلان حرفه حسابرسی در یک تقسیم‌بندی کلی به دو گروه اصلی تفکیک می‌شوند :

·  حسابرسان داخلی : این گروه از حسابرسان ، عموما کارمند واحد مورد رسیدگی هستند، و در واقع رابط میان هیات مدیره و شرکت بوده و گزارش رسیدگی خود را به طور هفتگی ، ماهانه یا سالانه به مدیرعامل و هیات مدیره ارائه می‌دهند. این گروه از حسابرسان عملیات داخل واحد تجاری را رسیدگی می‌کنند .

·  حسابرسان مستقل: این گروه از حسابرسان، افرادی هستند که در موسسات حسابرسی مشغول کار هستند و بر اساس قرارداد میان شرکتها یا سازمانها با این موسسات، عملیات حسابداری و مالی واحد تجاری را بر اساس اصول و موازین حسابداری مورد رسیدگی قرار می‌دهند و گزارش خود را به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه می‌کنند. در واقع حسابرسان مستقل رابط میان صاحبان شرکت و هیات مدیره شرکت می‌باشند .

در حال حاضر در ایران ، سازمان حسابرسی به عنوان یک سازمان دولتی ، بزرگترین موسسه حسابرسی است و در کنار آن سایر موسسات حسابرسی دولتی و خصوصی مشغول فعالیت می‌باشند .

مفهوم حسابرسی

حسابرسی به مفهوم اعم کلمه عبارت از هرگونه رسیدگی است که به منظور تائید یا اظهارنظر نسبت به درستی هرگونه مدارک و اسناد مالی توسط شخصی مستقل از تهیه کننده یا تهیه کنندگان آن مدارک و اسناد به‌عمل آید ـ چنین رسیدگی علاوه بر تجزیه و تحلیل مدارک و اسناد موردنظر و تطبیق آنها با مستندات اولیه، طبعاً شامل پژوهش در اطراف چگونگی معاملاتی که اسناد و مدارک مذکور نشان دهنده ٔ نتایج حاصله از آنها است و به‌طور کلی هرگونه اقدامی که برای نیل به هدف فوق لازم باشد نیز خواهد بود .

پشت این تعریف دنیای حرفه ‌ای گسترده‌‌ای وجود دارد. در سیستم اقتصادی امروز دنیا، انتقال و گزارش اطلاعات مالی و اقتصادی صحیح به مراکز تصمیم‌گیری دارای اهمیتی شگرف است. یکی از خصوصیات این اقتصاد گسترده وجود سازمان‌های بزرگ دولتی و خصوصی است که با سرمایه‌های هنگفت و گاه بسیار هنگفت فعالیت‌های اقتصادی به‌خصوصی را در یک منطقه یا در سرتاسر کشور و یا حتی در اقصی نقاط جهان اداره می‌کنند. برای مدیرانی که در رأس این سازمان‌های وسیع‌ قرار دارند امکان نظارت بر تمام جزئیات کار در کارگاه‌ها و ادارات و شعب چنین مؤسسات بزرگی وجود ندارد. بنابر این ناچار هستند داوری خود را نسبت به نیک و بد جریان امور، و همچنین تصمیماتی را که در رابطه با طرح‌ها و برنامه‌های آینده اتخاذ می‌کنند، بر مبناء گزارش‌های مالی و اطلاعات دیگری که از ناحیه ٔ دستگاه و یا خارج از آن به‌دست آنها می‌رسد بنیان نهند .

همچنین سهامداران خُرد و درشت که احتمالاً اندوخته‌های سالیان دراز خود را در اختیار شرکت‌های سهامی گوناگون می‌گذارند برای آگاهی از چگونگی اداره سرمایه‌های خود و اطمینان از درستی عمل و کارآئی مدیران و گردانندگان امور این شرکت‌ها هیچ وسیله ٔ دیگری جز صورت‌های مالی و گزارش‌های سالیانه هیئت مدیره و توضیحاتی که ممکن است در مجمع عمومی در اختیار سهام‌داران قرار داده شود ندارند. دولت نیز که سهمی عمده از منابع مالی ملی را به‌صورت‌های گوناگون برای انجام وظایف و برنامه‌های خود به مصرف می‌رساند، از بررسی اطلاعات مالی و آماری برای اطمینان از درستی پیدایش و صرف این منابع و وجوه بی‌نیاز نیست. به‌علاوه قسمت عمده درآمد داخلی دولت از طریق وصول مالیات بَر درآمد شرکت‌ها و سایر اشخاص حقوقی و دارندگان مشاغل و مؤسسات به‌دست می‌آید. طبیعی است که در این زمینه هم دولت به اخذ و تحصیل گزارش‌های دقیق مالی مربوط به این مؤسسات و اشخاص نیاز دارد . کیست که بگوید این اطلاعات مالی که به‌صورت ترازنامه‌ها و صورت‌های سود و زیان و سایر گزارش های دیگر و انواع و اقسام جداول اطلاعاتی پیوست آنها و تعدیلاتی که در ارقام به‌عمل آمده، یا باید به‌عمل آید، درست است و می‌توان به آن اعتماد داشت و روی آن حساب کرد؟ نظام اقتصاد جهان امروز بر مبناء مطالعه ٔ عمیق فعالیت‌های صنایع و مؤسسات بازرگانی و خدماتی و اطلاع دقیق از ارقام مربوط به نتایج حاصله از این فعالیت‌ها استوار است. موفقیت و بهبودی اقتصاد کشور، چه در جریان فعالیت‌های روزانه و چه در اجراء برنامه‌های بلند مدت، منوط به گزارش صحیح اطلاعات مالی است. چگونه باید نسبت به درست بودن یا حداقل قابل‌قبول بودن این اطلاعات مالی و محاسبه ٔ صحیح این همه آمار و اعداد و ارقام اطمینان لازم حاصل شود؟ سهمی عمده از پاسخ به این س,ال‌ها مربوط به چگونگی وظیفه‌‌ای است که حسابرسان در امر رسیدگی به این گزارش‌ها و اطلاعات و آمار ایفاء می‌کنند .

امروزه در بسیاری از کشورهای جهان و تا اندازه‌ای در کشور ما نیز، صورت‌های مالی حسابرسی شده وسیله ٔ مناسبی برای نقل و انتقال و ابلاغ اطلاعات صحیح و به موقع و به مورد مالی در خصوص مؤسسات و شرکت‌ها و بانک‌ها و حتی اشخاص عمده از قبیل مقاطعه‌کاران و بالاخره دستگاه‌های دولتی و در نهایت امر دولت مرکزی تلقی می‌شود . منظور از صورت‌های مالی حسابرسی شده، ترازنامه و صورت سود و زیان و سایر جداول و یادداشت‌های مربوط است که به وسیله ٔ یک یا چند حسابرس مستقل مورد حسابرسی قرار گرفته و عقیده ٔ حرفه‌ای این حسابرس یا حسابرسان نسبت به درستی و قابل بودن آنها طی گزارشی موسوم به گزارش حسابرسی ابراز شده باشد .

تاریخچه :

اگرچه حسابرسی به‌صورتی‌ که امروزه مورد عمل و استفاده است دارای سابقه ٔ نسبتاً کوتاهی می‌باشد، ولی باید دانست که حسابرسی به مفهوم اعم کلمه، یعنی ابزار حسابخواهی و رسیدگی به حساب و کتاب، سابقه‌ای بسیار طولانی دارد، که با یک روند تکوینی به ‌صورت کنونی درآمده است. مبداء شروع حسابرسی به زمانی برمی‌گردد که لزوم برقراری نوعی حسابخواهی و کنترل نسبت به عملیات و معاملات کسانی که به مباشرت دیگران اقدام به وصول و یا خرج وجوه متعلق به آنان می‌نمودند احساس گردید. این ضرورت به‌خصوص در مورد کنترل وصول و مصرف وجوه عمومی ـ یعنی مال حکومت، یا بیت‌المال یا خزانه ـ از دیرباز احساس گردیده و به همین علت سابقه ٔ بازرسی عملیات مقامات مالی در دستگاه‌های حکومتی و مملکتی بسیار قدیمی است. در عرف و فرهنگ انگلوساکسون‌ها شخص رسیدگی کننده اصطلاحاً Auditor مشتق از کلمه ٔ لاتین Audire به معنی شنیدن و استماع کردن، نامیده می‌شود .

از قرن پانزدهم میلادی (یعنی قبل از آغاز سلطنت صفویان در ایران) که به دنبال رُنسانس، توسعه وسیعی در امور تجارت و بازرگانی جهانی به وجود آمده در نتیجه نیاز حاصل از افزایش میزان و تعداد معاملات، روش‌های حسابداری به تدریج تکامل یافت، و با ابداع روش دفترداری دو طرفه که اصول آن نخستین بار به سال ۱۴۹۴ میلادی در ونیز انتشار یافت، ثبت انواع و اقسام عملیات حسابداری امکان‌پذیر گردید. از طرف دیگر توسعه ٔ امور بازرگانی در یک سطح بین‌المللی، که خود گسترش خارق‌العاده‌ای در فعالیت‌های دیگری از قبیل بانک‌داری، کشتی‌رانی تجاری، بیمه و غیره را به همراه داشت، به کارگیری سرمایه‌های هنگفت به میزانی بیش از مقدورات انفرادی بازرگانان وقت را ضروری ساخت و در نتیجه این امر، انواع و اقسام مشارکت‌ها عرف گردید که به نوبه ٔ خود موجب تکامل بیشتر روش‌های حسابداری شد. بدین ترتیب قبل از انقلاب صنعتی اروپا، گسترش نسبی فعالیت‌های اقتصادی و تکامل تدریجی روش‌های حسابداری به‌طور مسلّم در ایجاد حسابرس به‌صورتی‌ که امروزه شناخته شده (منتها با روش‌های ابتدائی‌تر) بسیار مو ٔ ثر بوده است، ولی با وجود آن، پیشرفت و رواج حسابرسی بیشتر مدیون اثرات اقتصادی انقلاب صنعتی، که به تدریج طی قرن نوزدهم ظاهر گشت، می‌باشد .

گسترش فوق‌العاده فعالیت‌های اقتصادی طی قرن نوزدهم ضرورت به‌کار افتادن سرمایه‌هائی به مراتب بیش از میزان‌های پیش را به‌وجود آورد و در نتیجه این ضرورت، و سودآوری عمده‌ای که فعالیت‌های جدید در بر داشت، شرکت‌های متعددی (به‌خصوص از نوع شرکت‌های سهامی) ایجاد گردید و سرمایه‌های هنگفتی به‌دست اشخاص معدودی که به حساب خود، و همچنین از طرف سایر صاحبان سرمایه، در سمت مدیران این شرکت‌ها انجام وظیفه می‌نمودند سپرده شد. در چنین شرایط، به‌خصوص با توجه به اینکه فعالیت همه ٔ این شرکت‌ها همیشه موفقیت‌آمیز نبود، و در بعضی موارد خسارات عمده‌ای به صاحبان سرمایه وارد می‌گردید، لزوم استخدام مدیران کارآزموده به وسیله ٔ صاحبان این قبیل سازمان‌ها بیشتر احساس گردید و در نتیجه، طبقه ٔ صاحبان سرمایه و گروه گردانندگان این سرمایه‌ها در غالب موارد از یکدیگر متمایز شدند. این خود دلیل دیگری بود برای بهبود روش‌های حسابداری از یک طرف و اشاعه ٔ حسابخواهی و حسابرسی از طرف دیگر. لیکن از آنجا که نقطه‌نظر صاحبان سرمایه بیشتر در جلوگیری از هرگونه تقلب و سوءاستفاده ٔ مدیران و کارمندانی که در استخدام آنان بودند خلاصه می‌شد، لذا وظیفه ٔ اساسی حسابرسان در این زمان عمدتاً کشف هرگونه تقلب و سوءاستفاده به‌شمار می‌آمد . در انگلستان، که غالباً به‌عنوان زادگاه فن جدید حسابرسی شناخته می‌شود، در زمان انقلاب صنعتی و پس از آن، اصلاحات اساسی و بسیار گسترده‌ای در سیستم‌ها و روش‌های حسابداری به‌عمل آمد. با افزایش اهمیت و رونق کار شرکت‌های سهامی در این زمان، و انتقال وظیفه ٔ اداره امور مؤسسات صنعتی و تجاری از صاحبان سرمایه به مدیران حرفه‌ای، اصول و ضوابطی جهت بهبود امور مالی و حسابداری پایه‌گذاری شد، و برقراری یک سیستم کامل و مناسب حسابداری به منظور پیشگیری از سوءاستفاده‌ها و یا کشف به موقع آنها، و بالاخره برای تهیه ٔ گزارش‌ها و صورت‌های مالی مورد اعتماد و قابل‌اتکاء، بیش از پیش ضروری به‌نظر رسید. به تدریج که سهام‌داران شرکت‌ها علاقه ٔ بیشتری به بررسی صورت‌حساب‌های تنظیمی نشان دادند و بیشتر و بیشتر به اتکاء صورت‌های مالی و گزارش حسابرسان اتخاذ تصمیم نمودند، نیاز فراوانی به‌وجود حسابرسان ورزیده و کاردان احساس شد. به این ترتیب، دیگر وجود حسابرسان آماتور برای رفع احتیاج تجارت و اقتصاد کشور کافی و مناسب به‌نظر نمی‌رسید، و حسابرسی متدرجاً به‌عنوان حرفه‌ای مستقل شناخته شد .

باید دانست که حسابرسی مستقل از زمانی که به‌صورت امروزی شناخته شده است اغلب توسط حسابداران عمومی یا حسابداران مستقل انجام یافته و پیشرفت و توسعه ٔ آن پا به پای توسعه و رواج حرفه ٔ حسابداری مستقل به‌وجود آمده است. حسابدار مستقل به شخصی اطلاق می‌گردد که به‌طور کلی انجام خدمات حسابداری و حسابرسی و سایر امور همانند با این خدمات را در قبال دریافت حقّ‌الزحمه (یعنی نه به‌صورت استخدامی) حرفه ٔ اصلی خود قرار داده و برای کسب اینگونه خدمات، همگان می توانند به وی مراجعه نمایند .

این نوع حسابداران از دیرباز علاوه بر انجام حسابرسی‌های مستقل به امور دیگری نیز که با حرفه ٔ آنان هماهنگی داشته است، از قبیل تهیه ٔ صورت‌حساب‌های نهائی سالانه برای شرکت‌ها و مشارکت‌ها، رسیدگی به وضعیت و تصفیه ٔ امور اشخاص حقیقی و حقوقی ورشکسته و به‌طور کلی انجام هرگونه خدمات حرفه‌‌ای حسابداری و مالی، می‌پرداخته‌اند، و با وجود توسعه ٔ روزافزون حسابرسی در قرن نوزدهم، مع‌هذا تا زمانی‌که انجام حسابرسی در مواردی به‌موجب قوانین مختلف الزامی گردید، و در موارد دیگر به تدریج رواج و عمومیت یافت، قسمت اعظم فعالیت‌های حسابداران مستقل را خدماتی غیر از حسابرسی تشکیل می‌داد .

لیکن از اواخر قرن نوزدهم که انجام حسابرسی‌های حرفه‌‌ای به تدریج عمومیت بیشتری یافت، خدمات حسابرسی سهم بیشتری از فعالیت حسابداران مستقل را به خود اختصاص داده است، تا آنجا که امروزه، اگرچه خدمات جدیدی مانند رسیدگی‌های ویژه ٔ مالی، مشاوره‌های مالیاتی، پژوهش و مطالعه در اطراف روش‌های سرمایه‌گذاری، تدوین و تنظیم و کمک در پیاده کردن سیستم‌های حسابداری مالی و صنعتی، خدمات کامپیوتری و غیره و جانشین بعضی یا قسمتی از فعالیت‌های پیشین مستقل شده، و خود موجب گسترش بیش از پیش حرفه ٔ حسابداری مستقل گردیده است، مع‌هذا اینک قسمت اعظم فعالیت اغلب حسابداران مستقل (یا لااقل مؤسسات عمده) را حسابرسی‌های مستقل تشکیل می‌دهد .

حرفه ٔ حسابداری مستقل خود در مقابل بعضی حرفه‌های علمی دیگر (از قبیل پزشکی یا حقوق) دارای سابقه ٔ نسبتاً کوتاهی است. مطابق مستندات تاریخی انجمن حسابداران خبره در انگلستان و ویلز، تعداد حسابداران مستقل در سال ۱۷۹۹ میلادی یعنی پایان قرن هجدهم، در شهر لندن، که در آن موقع شاید عمده‌ترین مرکز بازرگانی و مالی جهان به‌شمار می‌آمده، از یازده نفر تجاوز نمی‌کرده است و با وجود نیاز روزافزونی که در کشورهای مترقی در نیمه ٔ اول قرن نوزدهم به خدمات این‌گونه اشخاص پدید آمد، بنا به گفته ٔ یکی از بنیان‌گذاران انجمن فوق‌الذّکر، که در تاریخ مذکور نقل گردیده است، تعداد حسابداران مستقل در سال ۱۸۷۰ میلادی در شهر لندن اندکی کمتر از پانصد نفر بوده است .

در آن ایام حرفه ٔ حسابداری مستقل به‌صورتی‌ که بعداً پدیدار گردیده و به‌خصوص در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم توسعه یافته است وجود نداشت و علاوه بر آنکه استانداردهای حرفه‌ای مشخصی ایجاد نگردیده بود، آن استانداردهائی نیز که بعضاً توسط حسابداران مستقل سرشناس آن زمان رعایت می‌گردید، عمومیتی نداشت و حتی فعالیت اصلی بعضی از کسانی که خود را از جمله شاغل به کارهای دیگر، حسابدار مستقل نیز معرفی می‌کردند را عملاً امور دیگری از قبیل دلّالی بورس یا حراج و کارهای وابسته ٔ دیگر تشکیل می‌داده است .

ایجاد و توسعه و پیشرفت حرفه ٔ حسابداری مستقل به‌صورتی‌ که طی قرن بیستم و به‌خصوص نیم قرن اخیر وجود داشته و دارد مدیون افکار روشن و حسن نیت و جدیت حرفه‌ای کسانی است که به منظور اعتلاء این حرفه و ایجاد و استقرار موازین شایسته ٔ حرفه‌ای طی نیمه ٔ دوم قرن نوزدهم، نخست در نقاط مختلف اروپا و سپس در آستانه ٔ قرن بیستم در ایالات‌متحده آمریکا، اقدام به تأسیس مجامع متشکل حرفه‌‌ای نمودند .

فعالیت این مجامع در اوایل کار جنبه ٔ محلی داشت و اعضاء هر انجمن را بیشتر حسابداران مستقل شاغل در شهر یا ناحیه ٔ مربوط تشکیل می‌دادند، لیکن به تدریج با تلفیق مجامع محلی، انجمن‌های حرفه‌‌ای وسیع‌تری به‌وجود آورده شد که در سطح ملی و مملکتی فعالیت نموده و علاوه بر نقشی که به تدریج در چگونگی تدوین قوانین مالی کشورها به عهده گرفتند، با ایجاد موازین و ضوابط حرفه‌ای و بالا بودن سطح اطلاعات اعضاء و داوطلبان عضویت خود، به‌خصوص اعمال کنترل حرفه‌ای و انضباطی نسبت به آنان، حرفه ٔ حسابداری مستقل را به‌صورتی ‌که امروزه در کشورهای پیشرفته شناخته شده، رهنمون شدند. امروزه در بیشتر کشورهای پیشرفته جهان، حرفه ٔ حسابداری مستقل تحت نظارت انجمن‌های حرفه‌ای به‌صورت متشکلی درآمده است و در بعضی از کشورها علاوه بر مجامع حرفه‌ای اصلی، انجمن‌های دیگری نیز که در جهت اعتلاء بیشتر و پیشرفت شاخه‌های ویژه و تخصصی حسابداری فعالیت می‌کنند، تأسیس شده اند .

شاید مشهورترین این مجامع انستیتوی حسابداران خبره در انگلستان و ویلز (The Institute of Chartered Accountants in England & Wales) و انستیتوی حسابداران رسمی امریکا (The American Institute of Certified Public Accountants) باشند، ولی مجامع عمده ٔ دیگری نیز در سایر کشورهای جهان و حتی در خود این دو کشور وجود دارند . پژوهش‌ها و بیانیه‌های این مجامع و تحقیقات و تجربیات انفرادی یا دسته‌جمعی اعضاء آنها موجب گردیده است که روش‌های حسابرسی نیز طی سنوات به تدریج تکامل یافته و از فرم ابتدائی پیشین خود به روش‌های پیشرفته امروز تغییر یابد .

برای مشاهده سرفصل دروس رشته حسابداری گرایش حسابرسی اینجا کلیک نمایید

جهت مشاهده برنامه ترمیک دروس رشته حسابداری گرایش حسابرسی  ( باکیفیت بالا ) کلیک نمایید